Της Κατερίνας ΓΕΡΑΚΗ, δικηγόρου
Ο τίτλος του νέου Πτωχευτικού Κώδικα, «Ρυθμίσεις Οφειλών και Παροχή Δεύτερης Ευκαιρίας», που ψηφίστηκε την περασμένη Πέμπτη στη Βουλή, είναι προκλητικός και έχει προκαλέσει τη δίκαιη λαϊκή οργή. Οι διατάξεις του είναι βαθιά αντιλαϊκές, αντιδραστικές και πολύ επικίνδυνες. Εχουν καταγγελθεί όχι μόνο από το ΚΚΕ αλλά και από τα εργατικά σωματεία, τους συλλόγους των αυτοαπασχολούμενων, τους καταναλωτικούς φορείς, ακόμα και από τα επιμελητήρια και τους δικηγορικούς συλλόγους, οι οποίοι στο όνομα της «εποικοδομητικής κριτικής» αναγκάζονται να ομολογήσουν τον «προβληματικό» τους χαρακτήρα.
Ο νέος Πτωχευτικός Κώδικας ολοκληρώνει το αντιλαϊκό πλαίσιο διαχείρισης των «κόκκινων» δανείων που ξετυλίγεται εδώ και μια δεκαετία. Απ’ τον νόμο Κατσέλη, στους ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς του ΣΥΡΙΖΑ, μέχρι το νομοσχέδιο που έρχεται τώρα, κάθε αστική κυβέρνηση υλοποιεί την ίδια αντιδραστική κατεύθυνση στο πρόβλημα των «κόκκινων» δανείων, τη μεταφορά του στις πλάτες των εργαζομένων. Βήμα βήμα, κάθε κυβέρνηση, μνημονιακή ή μεταμνημονιακή, ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ ή ΝΔ, τραβάει και ένα ακόμα φύλλο συκής, προωθεί όλο και πιο αντιδραστικές ρυθμίσεις που φορτώνουν την κρίση στις πλάτες του λαού.
Εχει μάλιστα σημασία να «θυμίζουμε» κάθε φορά ότι η υπερχρέωση του λαού δεν αφορά μόνο στα χρέη προς τις τράπεζες, αλλά και στα τεράστια χρέη προς το αστικό κράτος. Το συνολικό ληξιπρόθεσμο ιδιωτικό χρέος των 233 δισ. ευρώ απαρτίζεται από 106 δισ. ευρώ χρέη προς το κράτος (εφορία), 37 δισ. χρέη προς τα ασφαλιστικά ταμεία και 90.5 δισ. ευρώ «κόκκινα» δάνεια. Γι’ αυτό και, τελικά, το πρόβλημα της υπερχρέωσης αντανακλά συνολικά την αντιλαϊκή πολιτική όλων των αστικών κυβερνήσεων.
Για τις ειδικότερες ρυθμίσεις του νέου Κώδικα υπάρχει πλούσια αρθρογραφία. Οι ομιλίες των βουλευτών του ΚΚΕ στη σχετική συζήτηση στη Βουλή φώτισαν τις πιο σημαντικές πλευρές τους. Στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου, επισημαίνονται οι πιο βασικές από τις νέες αλλαγές:
1. Καθιερώνεται η λεγόμενη ιδιωτική πτώχευση, δηλαδή μπορούν να πτωχεύσουν και τα φυσικά πρόσωπα χωρίς εμπορική ιδιότητα, η οποία μέχρι πρότινος ήταν προϋπόθεση για την πτώχευση.
2. Απλοποιείται και επιταχύνεται η διαδικασία της πτώχευσης, μέσα από ηλεκτρονικές πλατφόρμες, ασφυκτικές προθεσμίες, ελάχιστη εμπλοκή δικαστών κ.λπ. Παράλληλα, ενισχύεται ο ρόλος των πιστωτών, οι οποίοι μπορούν ουσιαστικά να επιλέγουν τον σύνδικο της πτώχευσης (διαχειριστής της όλης διαδικασίας).
3. Η πτώχευση επιφέρει ρευστοποίηση του συνόλου της περιουσίας. Το εισόδημα πάνω από το όριο των ελάχιστων δαπανών διαβίωσης δεσμεύεται για τρία χρόνια. Δηλαδή, τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά καλούνται να ζουν σε συνθήκες εξαθλίωσης.
4. Εισάγεται ηλεκτρονικός μηχανισμός έγκαιρης προειδοποίησης και κατηγοριοποίησης των οφειλετών. Ταυτόχρονα, δημιουργούνται κέντρα εξυπηρέτησης οφειλετών, για την παροχή νομικής ενημέρωσης και συμβουλών. Λες και το πρόβλημα των καταχρεωμένων νοικοκυριών είναι η έλλειψη ενημέρωσης!
5. Διαμορφώνεται σύστημα εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης, μέσα από ειδική ηλεκτρονική πλατφόρμα, με υπολογιστικά εργαλεία που θα σχεδιαστούν από τις τράπεζες. Απαιτείται η συγκέντρωση πλήθους δικαιολογητικών και φυσικά η άρση κάθε απορρήτου. Η διαπραγμάτευση δεν οδηγεί υποχρεωτικά σε συμφωνία, δηλαδή διαμορφώνεται το έδαφος για ακόμα μεγαλύτερους εκβιασμούς και τρομοκρατία από τις τράπεζες μπροστά στον κίνδυνο της πτώχευσης.
6. Θεσπίζεται το λεγόμενο τεκμήριο παύσης πληρωμών, δηλαδή όσοι δεν πληρώνουν το 40% των συνολικών ληξιπρόθεσμων οφειλών τους, για 6 μήνες, για οφειλές άνω των 30.000 ευρώ, οδηγούνται σε πτώχευση. Το ποσοστό αυτό είναι 60% για τους πιο φτωχούς οφειλέτες.
7. Εισάγονται ειδικές προβλέψεις για τους πιο φτωχούς οφειλέτες, με διαδικασία που είναι ταχύτερη και υλοποιείται μέσα από ορισμένη ηλεκτρονική πλατφόρμα, χωρίς καταρχάς τη συμμετοχή του δικαστηρίου (εκτός εάν υπάρξουν αντιρρήσεις).
8. Καταργείται κάθε προστασία της κύριας κατοικίας. Ειδικές διατάξεις προβλέπονται για τους ευάλωτους οφειλέτες με τα ελάχιστα εισοδήματα. Η κατοικία τους περνάει στην ιδιοκτησία του νέου Φορέα Απόκτησης και Επαναμίσθωσης, από τον οποίο την ενοικιάζουν για 12 χρόνια. Μετά το τέλος της μίσθωσης, μπορούν να ξαναγοράσουν το σπίτι τους στην εμπορική του αξία, χωρίς να συνυπολογίζονται τα καταβληθέντα ενοίκια και το μέρος του δανείου που είχαν αποπληρώσει. Η καθυστέρηση τριών μισθωμάτων επιφέρει λύση της μίσθωσης.
9. Προβλέπεται ότι ο νέος Φορέας Απόκτησης και Επαναμίσθωσης θα δημιουργηθεί μέσα από δημόσιο διαγωνισμό, στον οποίο θα συμμετέχουν ιδιώτες, δηλαδή προφανώς οι ίδιες οι τράπεζες και άλλοι επενδυτές. Ο νέος φορέας θα συγκεντρώσει την ιδιοκτησία πολλών ακινήτων, δηλαδή το πολυπόθητο φιλέτο για τουριστικές επενδύσεις, αναπλάσεις πόλεων και μεγάλους περιπάτους.
10. Αναμορφώνεται ο θεσμός των διαχειριστών αφερεγγυότητας, που διορίζονται ως σύνδικοι της πτώχευσης. Η σχετική άδεια μπορεί πλέον να δίνεται και σε εταιρείες. Δηλαδή, αναβαθμίζεται ο ρόλος των γνωστών δικηγορικών και εισπρακτικών εταιρειών, με τις απαράδεκτες πρακτικές σε βάρος των δανειοληπτών και τις συνθήκες γαλέρας για τους εργαζόμενους σε αυτές.
Ταυτόχρονα, όμως, ο νέος Πτωχευτικός Κώδικας έχει κι ένα βαθύτερο ιδεολογικό περιεχόμενο και υπηρετεί πιο μακροπρόθεσμες ανάγκες ενσωμάτωσης και εξοικείωσης με αντιδραστικές έννοιες και λειτουργίες.
Η απάτη της ισότητας
Όπως ορθά έχει υποστηριχθεί, η ιδιωτική πτώχευση συνιστά μια αντιδραστική «καινοτομία», ακόμα και στο πλαίσιο του αστικού Δικαίου. Στις ίδιες διατάξεις υπάγονται οι μεγάλες επιχειρήσεις και οι επιχειρηματικοί όμιλοι, μαζί με τους φτωχούς αυτοαπασχολούμενους επαγγελματοβιοτέχνες, τους μισθωτούς, συνταξιούχους και ανέργους. Η ενιαία αντιμετώπιση έχει και πρακτικό αρνητικό αντίκτυπο, όπως π.χ. η απειλή νέων ποινικών μέτρων σε βάρος των υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων.
Η σχετική δικαιολόγηση είναι ότι ο κοινός παρονομαστής της υπερχρέωσης επιβάλλει τάχα την ισότητα του νόμου απέναντι σε όλους τους δανειολήπτες. Ωστόσο, η ισότητα προϋποθέτει την όμοια μεταχείριση όμοιων καταστάσεων, ενώ η όμοια μεταχείριση ανόμοιων καταστάσεων ισοδυναμεί με ανισότητα.
Με λίγα λόγια, για άλλη μια φορά, αποκαλύπτεται ότι η τυπική ισότητα των αστικών νόμων συσκοτίζει την ταξική διάρθρωση της κοινωνίας στον καπιταλισμό και αξιοποιείται για την εξαπόλυση μιας σφοδρής επίθεσης σε βάρος των εργαζομένων και του λαού.
Η πρόκληση της συζήτησης περί «κουλτούρας πληρωμών»
Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η προσπάθεια να εμφανιστούν η υπερχρέωση και ο δανεισμός ως μια ουδέτερη έννοια, με αταξικά χαρακτηριστικά. Ολοι οι δανειολήπτες έχουν τις ίδιες ευθύνες απέναντι στους πιστωτές τους! Ολοι πρέπει τάχα να λάβουν κάθε μέριμνα για την πληρωμή των υποχρεώσεών τους, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει να ζουν στα όρια της εξαθλίωσης. Διαφορετικά απειλούνται ακόμα και με ποινικές διώξεις!
Ομως, οι αιτίες του δανεισμού δεν είναι ίδιες για όλους. Οι μεγάλες επιχειρήσεις δανείζονται για να επεκτείνουν την παραγωγική τους δραστηριότητα και να απομυζήσουν ακόμα μεγαλύτερη υπεραξία από την εκμετάλλευση των εργαζομένων. Τα λαϊκά νοικοκυριά δανείζονται για να αποκτήσουν μια μικρή κατοικία ή για την ικανοποίηση πιεστικών και έκτακτων συχνά αναγκών.
Η περιβόητη, επομένως, «κουλτούρα πληρωμών», για την οποία κομπάζει η κυβέρνηση, είναι άλλη μια παραλλαγή του αλησμόνητου σλόγκαν «όλοι μαζί τα φάγαμε». Είναι η έκφραση της «ατομικής ευθύνης» και σ’ αυτό το ζήτημα και η συνέχεια της διαχρονικής πρόκλησης περί «αποταμίευσης», που αποτελεί ένα από τα κλασικά θέματα της Εκθεσης για τα παιδιά του Δημοτικού. Λες και οι εργαζόμενοι γονείς τους κερδίζουν αμύθητα ποσά από το μισθό τους, που τους επιτρέπουν να «βάζουν και κάτι στην μπάντα» και όχι να δανείζονται…
Ταυτόχρονα, η χυδαία προπαγάνδα περί «δεύτερης ευκαιρίας» επιχειρεί να παρουσιάσει τον καπιταλισμό σαν τη Γη της Επαγγελίας και των «ίσων ευκαιριών», όπου ο καθένας μπορεί να κάνει μια νέα αρχή και να πραγματοποιήσει τα όνειρά του! Είναι ο καπιταλιστικός κόσμος που κάνει τη ζωή, τον έρωτα, τη νεανική ομορφιά και το καλλιτεχνικό ταλέντο τηλεσκουπίδι και εμπόρευμα… για να έχουμε όλοι μια ευκαιρία στο όνειρο!
Επιπλέον, είναι γνωστό ότι οι μεγαλοεπιχειρηματίες δανείζονται τεράστια ποσά, με ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους (π.χ. θαλασσοδάνεια), ενώ πετυχαίνουν προκλητικές χαριστικές ρυθμίσεις για την εξόφλησή τους. Πολύ πρόσφατα, για παράδειγμα, ήρθε στο φως της δημοσιότητας η περίπτωση γνωστού πάμπλουτου εφοπλιστή, ο οποίος συμφώνησε με τις τράπεζες «κούρεμα» δανείων 110 εκατ. ευρώ! Από την άλλη, οι εργαζόμενοι, οι φτωχοί αυτοαπασχολούμενοι, οι συνταξιούχοι πιέζονται αφόρητα από τις εισπρακτικές εταιρείες, ακόμη και για την καθυστέρηση καταβολής ελάχιστων ευρώ και απειλούνται με κατασχέσεις και πλειστηριασμούς.
Η Δικαιοσύνη στην υπηρεσία της οικονομίας
Η πρόσφατη έκθεση Πισσαρίδη για την προώθηση των στόχων της καπιταλιστικής ανάπτυξης περιλαμβάνει ιδιαίτερο κεφάλαιο για τη Δικαιοσύνη, η οποία καλείται να «μετατραπεί από εστία αβεβαιότητας σε πηγή εμπιστοσύνης για νέες επενδύσεις».
Η παραπάνω κατεύθυνση, που εκφράζει τη διαχρονική ανάγκη αντιστοίχισης της Δικαιοσύνης στις εκάστοτε ανάγκες του κεφαλαίου, υλοποιείται σταθερά τα τελευταία χρόνια, με μια σειρά από ευρύτατες μεταρρυθμίσεις σε όλους τους τομείς της. Βασική πλευρά της είναι η λεγόμενη «αποσυμφόρησή» της και η προώθηση εξωδικαστικών μορφών επίλυσης των διαφορών.
Στην ίδια ρότα κινείται και ο νέος Πτωχευτικός Κώδικας, με τον οποίο γενικά υποβαθμίζεται ο ρόλος του πτωχευτικού δικαστηρίου και δίνεται προτεραιότητα σε εξωδικαστικούς μηχανισμούς, ηλεκτρονικές πλατφόρμες κ.λπ., ενώ ο ρόλος των πιστωτών στις διαδικασίες είναι πρωταγωνιστικός. Όμως, η δήθεν ισότιμη διαπραγμάτευση άνισων μερών κρύβει τεράστιους κινδύνους για το πιο αδύναμο μέρος, για τους εργαζόμενους και τα λαϊκά στρώματα.
Η παγίδα του «ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος»
Το ΚΚΕ είχε από νωρίς φωτίσει την παγίδα του «ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος». Είχε φωτίσει πως το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα» όχι μόνο δεν επαρκεί για να καλύψει τις σύγχρονες διευρυνόμενες λαϊκές ανάγκες αλλά, αντίθετα, είναι ένα εργαλείο μείωσης των λαϊκών απαιτήσεων, καλλιέργειας της λογικής του «εφικτού στα όρια των αντοχών της οικονομίας», ένας μηχανισμός μείωσης των κρατικών κοινωνικών παροχών, ένας τρόπος συμπίεσης του μέσου μισθού προς το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα». Τελικά, η λογική του «ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος» είναι βαθιά αντιδραστική γιατί συγκαλύπτει τις δυνατότητες, γιατί αποδέχεται την επίθεση του κεφαλαίου και αναγορεύει απλά την επιβίωση του λαού ως το μοναδικό που μπορεί να διεκδικήσει. Το αστικό πολιτικό σύστημα και οι πολιτικές δυνάμεις, όπως ο ΣΥΡΙΖΑ, που πρωτοστάτησαν στο «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα» και στη λογική που κρύβει από πίσω, έχουν τεράστιες ευθύνες γι’ αυτήν την εξέλιξη, για την απάθεια που αντικειμενικά καλλιεργεί, για την έλλειψη μαχητικότητας, τελικά για την αποδοχή του καπιταλισμού ως μονόδρομου και για την ελπίδα αυτός να είναι τουλάχιστον φιλεύσπλαχνος…
Ο νέος Πτωχευτικός Κώδικας είναι χαρακτηριστικός. Το «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα» αξιοποιείται, μέσα απ’ τον Κώδικα, ως εργαλείο πρόσθετης απαλλοτρίωσης της ζωντανής εργασίας των υπερχρεωμένων νοικοκυριών, που καλούνται να ζήσουν για τρία χρόνια μ’ αυτό προς όφελος των τραπεζών και του κεφαλαίου που έχει επενδυθεί σ’ αυτές.
Η τεχνολογία στα χέρια των καπιταλιστών
Η συζήτηση για την ψηφιακή μετάβαση και το νέο ψηφιακό κράτος βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος όλη αυτήν την περίοδο. Ο νέος Πτωχευτικός Κώδικας προσφέρει, δυστυχώς, ένα πολύ εύγλωττο παράδειγμα για τις πραγματικές στοχεύσεις και τη σημασία της ψηφιακής αυτής μετάβασης. Η πτωχευτική διαδικασία υλοποιείται μέσα από μια σειρά ηλεκτρονικών πλατφορμών και εργαλείων υπολογισμού των δόσεων. Το τελικό αποτέλεσμα είναι το εκτεταμένο φακέλωμα των εργαζομένων, η δημιουργία δεκάδων «μαύρων λιστών» για τα εισοδήματα και τις δραστηριότητές τους, οι ληστρικές ρυθμίσεις για τα συμφέροντα των τραπεζών. Ετσι, μετά τους ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς που έφερε ο ΣΥΡΙΖΑ, μαζί με τα ιδιώνυμα για την ποινικοποίηση των λαϊκών αγώνων ενάντια σε αυτούς, η ΝΔ ολοκληρώνει το παζλ με την ηλεκτρονική εκποίηση της πτωχευτικής περιουσίας και την ηλεκτρονική διαδικασία για την αυτόματη κήρυξη σε πτώχευση του φτωχού οφειλέτη κ.λπ.
Οπωσδήποτε, η απάντηση σε όλα αυτά δεν μπορεί να είναι η δαιμονοποίηση της τεχνολογίας, που αποτελεί ένα από τα πιο θαυμαστά αποτελέσματα της ανθρώπινης εργασίας. Ούτε η όποια αντιπαράθεση μπορεί να περιορίζεται στις εκκλήσεις για περισσότερο συναίσθημα και επιστροφή στην ανθρωπιά, που δεν μπορεί τάχα να αντικατασταθεί από τις μηχανές.
Οι λαϊκοί αγώνες δεν κηρύσσονται σε πτώχευση
Ο νέος Πτωχευτικός Κώδικας αποτελεί άλλη μια χειροπιαστή απόδειξη ότι ο καπιταλιστικός κόσμος σαπίζει. Δεν μπορεί να προσφέρει τίποτα άλλο στην ανθρωπότητα πέρα από εξαθλίωση, φτώχεια, πολέμους και προσφυγιά. Ο σημερινός συσχετισμός δυνάμεων ανάμεσα στους εκμεταλλευτές και τους εκμεταλλευόμενους είναι αρνητικός αλλά δεν είναι αιώνιος. Η εργατική τάξη και ο λαός δεν θα μείνουν αιώνιοι σκλάβοι των τραπεζών, των βιομηχάνων, των εφοπλιστών και του κράτους τους. Θα συγκρουστούν, θα παλέψουν και θα φτιάξουν έναν κόσμο που θα εξασφαλίζει σε όλους κατοικία, Υγεία, Παιδεία, Πολιτισμό και Αθλητισμό, χωρίς την ανάγκη του δανεισμού και χωρίς χρέη. Εναν κόσμο όπου οι διάφορες ηλεκτρονικές πλατφόρμες και τα ψηφιακά συστήματα θα υπηρετούν τις λαϊκές ανάγκες, την επιστημονική έρευνα και τη διαρκώς αναπτυσσόμενη παραγωγή, που τα αποτελέσματά της θα τα καρπώνονται οι πραγματικοί δημιουργοί της, η πλειοψηφία του λαού. Αυτό το ποτάμι του αγώνα δεν μπορεί να το σταματήσει κανείς…
Το άρθρο αναδημοσιεύεται από τον «Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου», 24-25 Οκτώβρη 2020